مۇرات قازەز ۇلى

ساعىنىش

نەگە ەكەنى بەلگىسىز ايبالانىڭ جۇرەگىندە وعان دەگەن اياۋشىلىق سەزىم پايدا بولا باستادى. شەرىك عاسىردان بەرى جۇرەك تۇكپىرىندە قاتتاۋلى جاتقان بالالىق كۇندەرىنىڭ وزىنە عانا ايان سىر – جۇمباعى قايتا باستان شەشىمىن ىزدەگەندەي كوز الدىنا كەلە بەرگەنى نەسى ەكەن؟ شەشەر ەدى – اۋ، كوڭىلىنىڭ كوك كەپتەرى قوناقتار اق قايىڭى الدە قاشان كۇز عۇمىرىن باستاپ، جاپىراعىن سارعايتىپ ۇلگىرگەلى تالاي – تالاي جىل كەرۋەننىڭ ءىزىن  ارتقا تاستاپ، ءوز مۇڭىن، ءوز كۇيبەڭىن عانا جان دۇنيەسىنە سەرىك ەتىپ كەلە جاتقانىن كورە تۇرىپ، ايبالانىڭ وعان دەگەن ءارى مۇڭلى، ءارى جىلى سەزىمى تىم – تىم بۋالدىر بولسا دا جۇرەگىنەن ويانا باستاعالى دا بىرەر ايدىڭ ءجۇزى بولعان. مۇمكىن وعان جان سرىن جايىپ سالعىسى كەلگەنى شىعار. ءبىراق، جامە-جاگە كەلگەندە تايساقتاي بەرەتىنىن تاعى بىلەدى. ءيا، ول ءبىر كەزدەگى ساناسىن سىزىپ، كوكىرەگىنە قوناقتاپ، جۇرەگىنە ءامىر جۇرگىزگەن بالا تۇيسىك، ۇلپا سەزىمى، ءتىپتى دەسەڭ شىن ۇعىم، ناق بولىمىسى ەكەنى ءالى دە جان سارايىندا ساقتاۋلى. الدە قاشان الىستا قالعان ايعاي – جاڭعىرىققا تولى كۇندەرىنىڭ كوكىرەك كۇمبەزىندەگى ەمىس - ەمىس ەستىلەر ۇندەردىڭ قۇلاققا ەمەس، جۇرەككە جەتەرىن ايبالا ەندى – ەندى اڭداي باستاعان.

ايبالانىڭ ايەلدىك سەزىمىنە باسقا ءبىر تولقۋ تۇسكەنىن مويىنداماسىنا شاراسى جوق ەدى. قىرىقتىڭ قىرقاسىنا شىعىپ، الدىم اناۋ، ارتىم مىناۋ دەپ باعامدار كەزگە يەك ارتقان شاعىندا كوڭىل كوكجيەگىنەن ساۋلاعان ءاپپاق نۇرعا جۇرەگىن توسىپ، سەزىم قۇدىرەتىنە باس ۇرعانىنا تاڭعالعان جوق. ال، اناۋشى؟ مۇمكىن، ول مۇلدە سەزىنبەس! ايبالاعا ونىڭ سەزگەن – سەزبەگەنىنىڭ قاجەتى دە شامالى. تەك ءوزىنىڭ كوڭىل تۇكپىرىنە كوپ جىلداردان بەرى ساقتاپ كەلگەن سىر – سەزىمىن وعان ايتىپ سالعىسى كەلەدى. راس – اۋ، ايتقاندا ودان كەلەر نە قايىر بار ەكەنىنە كوز جەتىپ، كوڭىلى سەنبەيدى.

ايبالانىڭ كوز الدىنا شالعاي-شالىستا قالعان، ىڭكارلىقتىڭ العاشقى الاۋىن ۇستاتىپ، جالاۋىن كوتەرتكەن بوزمۇنار كۇندەرى ورالدى. قايىرىپ سوقپاستاي قالا بەرگەن ساعىم كۇندەردىڭ ەندى كەلىپ ساناسىن تەربەپ، سەزىمىن قىتىقتاعانىنا كوڭىلى قۇلاسا دا، ويى جەتپەي بۇلدىراي بەردى. وتكەن كۇننىڭ ەلەسى دەيىن دەسە جۇرەك قۇرعىر  وعان سەنەر ەمەس، قايتا سول ءبىر شاقتىڭ سىر – سەزىمىن  شەرىك عاسىردان  بەرى وشىرمەي ساقتاپ كەلگەنىنە كەرەمەت ساناپ قۋانا – قۋانا بۇلقىنادى-اي كەلىپ.

ايبالانىڭ وي سىلەمى وسىناۋ بالاڭ كەزدىڭ سورابىنا جالعاسپ، جاسارعان كوڭىلدىڭ جايماسىن اشىپ، جەل بەتكە  شىققانداي – اق  بولدى.

تاۋ بوكتەرىندەگى شاعىن اۋىل. ىرگەدە ءتيىپ تۇرعان التاي تاۋىنىڭ باستاۋ بۇلاقتارىنان قاينار الار وزەنشەنىڭ ەكى جاعالاۋىن قۋالاي قونىس العان قازاق اۋىلىنىڭ ءوز تىرلىكتەرىنە ساي شارۋاسىمەن  قالاي ءوتىپ جاتقانىنا بىلايعى جۇرت باس اۋىرتىپ، بالتىرىن سىزداتىپ كورگەن ەمەس. ايبالانىڭ بالالىق شاعى وسى اۋىلدا وتكەن بولاتىن. اتا بالاسى اتانعانىنان بولار ازداپ ەركەلىگى دا بار ەدى.اتاسى ءوز اۋىلىنا عانا ەمەس، بۇكىل التاي – ساۋىرعا اتى بار  اقىن –كۇيشى، شەجىرە-شەشەن، اقىلمان-ابىز قارت ەكەنىن ول كەزدە بالا ايبالا قايدان ءبىلسىن!؟ ايتەۋ، ءوز اۋىلىنىڭ ارداق تۇتىپ، ارقا سۇيەر؛ ماقتان كورىپ،  العا ۇستار؛ سالەم بەرىپ، باتا تىلەر اقساقالدى كارياسى دەپ ويلايتىن. ەس بىلگەلى مۇنداعى ەلدىڭ سوزگە-جۇيرىك، جىرعا بەيىم جىگىت – جەلەڭى اتاسىنىڭ قاسىنان ءۇيىرىلىپ شىقپايتىن. بىرتە- بىرتە اۋىل ، اۋداندى قويىپ ايماق، ولكەدەن دە ات باسىن ارنايى بۇراتىنداردا اتاسىنىڭ الدىن كورىپ، باتاسىن الۋعا عانا كەلمەي، الدە نەلەردى قاعازدارىنا ءتۇرتىپ، ۇزاق – ۇزاق اڭگىمەگە كەتەتىنىن ايبالا بوي تۇزەگەن شاعىنان گورى، وي تۇزەگەن كەزىندە تۇسىنگەن بولاتىن.

ءيا، ايبالانى الدىنا الىپ اينالاسىنداعىلارعا ارعى زاماننان شەجىرە تولعاپ، كوكىرەگىنە تۇيگەن سىرلارىن، جۇرەگىن تولقىتقان جىرلارىن اعىل – تەگىل اقتارار ەدى اتاسى. ۇيىپ تىڭداپ، ۇعىپ قايتار جان بولسا اتاسى جادىراپ قالاتىن. بۇل كۇندە سول اتاسىنىڭ ايتقاندارىنان باسقا ەلدى كىم بىلەدى، ال ءوز جادىندا ەشتەمە قالماعانىنا وپىق جەپ وكىنگەنىمەن، ورنىنا كەلمەس دۇنيەدەي شاشىراپ كەتكەنىن عانا بىلەدى.

اتاسىنىڭ ءوزىن العاش رەت مەكتەپكە اپارعان كەزىندە قاسەن مۇعالىمعا:

ـ قاسەن قاراعىم، ايبالامدى وزىڭە تاپسىردىم، ازداپ ەركەلىگى بولماسا ۇيا بۇزارلىعى جوق، بابىن تاپسا بايگەدەن كەلەتىنىنە دە سەنەمىن. زامان وسىلاردىكى، ءبىزدىڭ تۇرعىداعىلار ءوز ءداۋىرىنىڭ وزەگىندە قالىپ، كەزەڭىندە جاتارمىز. ال، كەلەر كۇننىڭ بيىگىنە وسى ۇرپاقتار جەتكىزەر شاكىرت جولى ـ ۇستاز پارىزى سانالماق. ايبالامنان كۇتەر ءۇمىتىمدى الدىمەن اللاعا، ودان كەيىن وزىڭە تاپسىردىم،-دەدى.

قاسەن مۇعالىمى اتاسىنىڭ قولىنان ۇستاپ تۇرىپ:

ـ اتا، الاڭسىز بولىڭىز، سەنىمىڭىزدى دالاعا تاستاي قويماسپىن، وزىڭىزدەي قۇيما قۇلاق شەجىرە، شابىتى – سۇڭقار، سەزىمى – داۋىل، ويى – ءدۇلدۇل اقىن اتاسىنا تارتسا ايبالا دا العىر بولار،-دەدى دە ايبالانى جەتەكتەپ كلاسقا بەت العان.

اتاسى مەن قاسەن مۇعالىمنىڭ سونداعى سوزدەرى جەتى جاسار ايبالانىڭ ەرتەڭگى ءومىر جولىنا الدىن الا بولجاپ ايتىلعان سوزدەن گورى سىزىپ بەرىلگەن باعدارداي ءدال كەلەتىنىنە اتاسى دا، قاسەن مۇعالىمى دا، ايبالا دا ول كەزدە سەزگەن جوق. ءبىراق، بۇل بولجال بولماستان، ناق بولىمىسقا اينالعانىنا ايبالا ءوزى جەتكەندەي بولعان بۇل كۇندەرى ءالى تاڭ قالاتىن . “-ەگەر،- دەيتىن ايبالا اتاسى مەن قاسەن مۇعالىمنىڭ سونداعى سوزدەرىن ەسىنە العان كەزدەرى،- كورىپكەل ، اۋليە ادام بار بولسا اتام مەن قاسەن مۇعالىمداي – اق بولار. قالاي عانا دۇرىس بولجاپ، ءدال ايتقان. وقۋدى دا وقىدىم، اقىن دا بولدىم. ءوز تىزەلەستەرىمنىڭ اراسىندا قالامىنىڭ جەلى بار مەن عانامىن. وزا كوشىپ، كەڭ جايلاماسام دا، اقجارىلقاپ كۇن تۋعان مىنا كەزدە ەشكىمنەن كەمقور ەمەسپىن. اتتەڭ، وسى كۇننىڭ قادىرىن بىلە بەرمەي، الدە نەدەن ەسەمىز كەتىپ قالعانداي جوققا جۇيرىك جۇگىرتەتىنىمىزدى ايتامىن دا. جارىقتىق اتامنىڭ تاڭدى-تاڭعا ۇرىپ جالعاپ وتىراتىن ەرتەگىلەرى مەن قيسالارى، شەشىمىن تاپقىزباي شارشاتاتىن جۇمباقتارى، كوكەيىڭدە وپ – وڭاي ساقتالىپ قالاتىن اقىليالارى، ءتىلىڭدى عانا ەمەس، ويىڭدى دا ۇشتاي تۇسەتىن جاڭىلتپاشتارى جان سارايىمدا، سانا تورىمدە ساقتالىپ قالعانىنا ءومىر بويى قارىزدارمىن عوي. مەنىڭ بۇگىنىمدى كورە  الماي كەتكەن، اينالايىن، اتامنىڭ ارۋاعىنا باس ۇرىپ، حالقىنا اماناتتاپ كەتكەن جىرلارىن تام – تۇمداپ بولسا دا جارىققا شىعارعان سايىن ءبىر جاساپ قالامىن. امال نە، قولدا باردىڭ قادىرىن بىلەر حالىق ەمەسپىز – اۋ. سونان شىعار اتا اماناتىن اقىرىنا دەيىن ادا ەتكەندى بىلاي قويىپ، بارىندا باعامداي الماي شاشىراتىپ العانىڭ ءبىرى مىنا مەنمىن. بارا – بارا وزىمنەن دە شاما كەتەرىن ەرتە باستان ەسكەرمەگەنىمدى كىمنەن كورەمىن؟ ءبارى دە وتە شىعار ساعىم دۇنيە ەكەن – اۋ. الاتاۋداي اسقاق اتاما دەگەن ساعىنىشىم عانا ويىما  مەدەت، بويىما قۋات بەرەتىنىن تۋ باستا نەگە سەزبەدىم مەن ؟”.

ايبالانىڭ اتاسىنان العان ونەگەسى وزگەشە ەكەندىگىن ءومىرى ءار ۋاقىت كورسەتىپ كەلەدى. سول اتاسىنىڭ توزباس اقىلى، اسىپ تۋعان ابىزدىعى ءومىر كەرۋەنىنە شام – شىراق بولىپ كەلە جاتقانىن ايبالا بالالىق پارىزىمەن سەزىنەتىن دە، اتاسىنا دەگەن سارقىلماس ساعىنىشىنىڭ سەنىم بيىگىندە، جۇرەك تورىندە ورناپ قالعانىن تۇسىنەتىن.

اتاسى بار دا اۋىلدىڭ تىرلىگى تىنىستى، كۇندەرى كوڭىلدى كورىنەتىن. الىس – جۋىقتان اتاسىنا سالەم بەرە كەلەتىن، ولەڭىن تىڭداپ، كۇيىنەن، ءلاززات الاتىن، شەجىرەسىنە قانىپ، ءومىر جايلى ايتقان قاناتتى سوزدەرىن جاتقا الاتىن كوكىرەك كوزى كەڭ جانداردىڭ قونا جاتىپ، ىزدەگەنىن تاۋىپ، رازى – قوش بولىپ قايتىپ جاتاتىن ادامداردىڭ اياعى ۇزىلمەيتىن. ولاردىڭ نەگە كەلىپ، نەنى سۇرايتىنىن بالا ايبالا بىلمەسە دە بۇگىنگى ايبالا بىلەتىن ەدى.

شاعىن اۋىلدىڭ تىرلىك تىنىسىنا جىل قۇسىنداي جاڭالىق اكەلگەندەي بولىپ ءبىر توپ ادام ويدا جوقتا ساۋ ەتە تۇسكەنى. قىز – كەلىنشەكتەرى ارباعا وتىرىپ، جىگىت- جەلەڭى جاياۋ – جالپىلى، يىقتارىنا اساي – مۇسەيلەرىن اسىنىپ، كىشى بەسىندە بوكتەرىندەگى ەلگە “سەندەر وسىندا ما ەدىڭدەر” دەگەندەي سۇراۋلى كوزبەن تاڭىرقاي قاراپ جەتىپ كەلگەن بۇلارعا اۋىلدىڭ بالا –شاعا، قاتىن-قالاشتارى قىزىعا قاراپ قالعان.

ـ اۋداننان كەلگەن ويىنشىلار ەكەن، ءيت ارقاسى قيانعا نە ىزدەپ كەلىپ ءجۇر؟-دەدى وسى اۋىلدىڭ الىس-جاقىنىنان حابارى مول سوزشەڭ ايەلى اتانعان قاتپا قارا كەلىنشەك.

ـ ويىنشىلار ەمەس، ارتيس دەيدى بۇلاردى،-دەپ دۇزەتۋ جاسادى بىلگىش قىزىلسارى ايەل.

ـ ويىنشى مەن ارتيستىڭ نە پارقى بولۋشى ەدى ءتايىرى. كوسەمسىمەي جونىڭە تۇرساڭشى! - دەدى قاتپا قارا.

بۇلاردىڭ نەنى ايتىپ، نەگە داۋلاسىپ تۇرعانىن بىلمەسە دە، وسى اۋىلداعى قۇلاعى شالاڭقىرتتاۋ ەستيتىن شىبار كەمپىر:

ـ اينالايىن، ۇكىمەت، بىزگە تاعى دا قيالي جاستاردى جىبەرگەن بولدى عوي، مىڭ بولعىرلار، جۇمىستى ايانباي – اق ىستەيدى ەكەن. ءبىزدىڭ ۇيگە دە بىرەۋىن جاتقىزاتىن شىعار؟ الگى دىمكاس شالىما سەپ بولار ەدى،- دەپ ءوز الدىنا كيىپ الا جونەلدى.

ـ قايداعى قيالي جاس، ونى زيالى جاس دەيدى. ءاي كەيۋانا – اي، بىلمەگەن سوڭ كيمەلەپ نەڭ بار ەدى. بۇلار ويىن قويعالى كەلگەن ويىنشىلار،- دەپ تۇزەتۋ بەردى قاتپا قارا كەلىنشەك. 

ـ كوتەك، ويىنشىلارى نەسى؟ مۇنداعى ەلدى ەرىگىپ وتىر دەيمە، اۋدانداعىلار؟ قولدارى الدارىنا سيماي جۇرسە قىرعا شىعىپ مال باعىپ، ەگىن سالسىن،- دەپ شىبار كەمپىر وزىنە ءوزى بۇلقان – تالقان بولدى.

وسى كەزدە اۋىلدىڭ جارتى باستىعى بولىپ جۇرەتىن قايبار:

ـ اۋ، قالايىق، بۇل نە كوك مىلجىڭ؟ بۇلار ەرىگىپ تە، زەرىگىپ تە ، قولدارى الدارىنا سيماي قالعان جاندار دەپ پە ەدىڭدەر؟ كەشە عانا اۋىل باستىعى ەكەۋىمىز اۋدانعا بارعاندا اكىم ءوزى شاقىرىپ الىپ “سەندەردىڭ اۋىلدارىڭا اۋداندىق ويىن – ساۋىق ۇيىرمەسىنىڭ ارتيستەرىن حال سۇراپ، ويىن قويۋعا جىبەرەمىز. حالىقتى ءان مەن كۇيگە بولەپ قايتادى. جاقسىلاپ ورنالاستىرىڭدار” دەپ ارنايى تاپسىرعان. ارتيستەر جول سوعىپ شارشاپ كەلدى. بۇگىن ءار ۇيگە ءبولىپ ورنالاستىرامىز. ويىن–تاماشا ەرتەڭ بولادى،- دەپ ماڭعازدانا جارلىق شاشقان  بولدى. ونىڭ اۋدانعا بارماعانىن، اۋىل باستىعىنان ەستىگەنىن ايتىپ تۇرعانىن كوپ ەل بىلگەن دە جوق. ارتيستەردى ءبىرقانشا ۇيگە ورنالاستىرىپ، بار شارۋانى ءوزى تىندىرىپ جۇرگەندەي بولىپ ايبالالاردىڭ ۇيلەرىنە كەلگەن جارتى باستىق:

ـ اتا، سىزدەردىكىنە ءۇش ءانشى، ءبىر دومبىراشنى ورنالاستىرعانىمىز ءسال ارتىقتاۋ بولدى ما، قالاي ؟ - دەپ جورتا سۇرادى.

ـ قاراعىم ، ارتىعىڭ نە؟ قايتا از بولىپ قالدى،- دەپ اتاسى جارتى باستىققا قالجىڭعا سۇيەي شىنىن ايتتى.

ـ جارايدى اتا، ەرتەڭ بالا- شاعالارىڭىزدى ەرتىپ ويىنعا بارىڭىز، ايتپاقشى ءسىزدى ارناۋ ما، الدە شاشۋ دەدى مە، سول سياقتى ولەڭ وقيدى دەپ جوعارى ەرەكشە ورنالاستىرىپ ەدى،- دەپ بۇيىمتايىن دا ەسكەرتە كەتتى.

ءيا، بالا ايبالا ەمەس، بويجەتە باستاعان ايبالاعا سول كۇنگى كەش جاڭا ءبىر اسەر، وزگەشە سەزىم قالدىرعان ەدى. ون تورتكە ەندى شىققان بالا قىزدىڭ جۇرەگىن قىتىقتاپ، سەزىمىن باۋراعان سول كۇنى ۇيلەرىنە قونعان ءتورت جىگىتتىڭ اراسىنداعى قىزىل سارى ءجۇزدى، بۇيرا شاش جىگىت بولاتىن. دومبىرا تارتىپ، ءان ايتادى ەكەن. بالاپان سەزىمىنە شوق تاستاعان جىگىت ۇزاسا جيىرمالارعا كەلگەن بولۋى كەرەك. اتاسىمەن اڭگىمەسى جاراسقان قوناقتىڭ ءبىرى سول. ەندى ءبىرى دومبىراشى جىگىت. اتاسى دومبىراشى جىگىتتىڭ تارتقان كۇيلەرىن تىڭداپ وتىرىپ وزگەشە ءبىر تولقىعان كوڭىلمەن جادىراپ وتىردى دا، كۇي توقتاعاندا بارىپ:

ـ قاراعىم، دومبىراڭدى بەرە تۇرشى؟- دەپ دومبىراسىن الدى دا ويلانا قاراعانداي بولىپ ازىراق ءۇنسىز وتىرىپ، سوسىن، دومبىرانىڭ قۇلاق كۇيىن قايتا تەڭشەپ، پەرنەلەرىنىڭ تومەنگى ەكەۋىن ءسال جىلجىتا ورنىن وزگەرتتى دە، قوڭىرلاۋ كەلگەن جۇمساق كۇيدى ءبىر – ەكى قايىردى دا،- دومبىراڭ كوسىلىپ تۇرماسا دا كوپ – كورىم داۋىسى بار، ورتاشا شابىسقا جارايدى ەكەن. قۇلاق كۇيىن جاقسىلاپ تەڭشەپ، پەرنەسىن دۇرىستاسا ءبىراز جەرگە شالدىقپاي بارعانداي. دومبىرا تارتقاندا دىبىستى ۇقساتقانىڭ ءجونى وسى ەكەن دەپ سابالاي بەرمەي، قۇلاق كۇيىن ماشىنە اكەلىپ، پەرنەسىن دالمە – ءدال تاعىپ، تارتار كۇيىڭنىڭ زار بابىنا كەلتىرىپ العان سوڭ بارىپ باستاعايسىڭ. كۇي – قۇدىرەتى، كۇي – كيەسى دەگەن بار. سونى كوڭىلمەن عانا  ەمەس، جۇرەكپەن سەزە ءبىلۋ كەرەك. جاڭا سەن تارتىپ وتىرعان كۇي قۇراما، ءبىر جەرى بەجەڭنەن، ءبىر جەرى تاتتىمبەتتەن، تاعى باسقا قانشا بۋناقتار بار. ونىڭ ءبارىن تەرمەلەمەي – اق قويالىق، ەسىڭدە وسىلاردى ساقتاي الساڭ تىم قۇرىعاندا ساحنادا شالدىقپايسىڭ، بالام،- دەپ ەدى اناۋ بۇل كىسىگە شىن ىنتا بەرىپ وتىر ەكەن، قۇلاي كەتتى.

ـ اتا، ءسىزدىڭ ايتقانىڭىزدى كوڭىلىمە ەمەس، كوكىرەگىمە ساقتادىم. اتتەڭ، ءسىز سياقتى اعىنان اقتارىلىپ، ايىزىن قاندىرا ايتار ادامعا كەزىگە بەرمەيمىز عوي...

اتاسى كۇي، دومبىرا تۋرالى اڭگىەسىن ءبىر بەلگە شىعارىپ سالىپ، انگە كەزەك بەرگەن. ايبالا شەشەسىنىڭ قاسىنان ورىن الىپ ءبارىن كورىپ وتىر. ءاندى قايسىسى باستار دەگەنشە بولعان جوق، بۇيرا شاشتى جىگىت دومبىراشىنىڭ قولىنداعى دومبىراسىن الدى دا:

ـ اتا، «ال قوڭىردى» ما، الدە «جيىرما بەستىمە» - دەدى وجەتتەنە.

ـ الدىمەن «ال قوڭىردى» شىرقاپ جىبەر قاراعىم،- دەدى اتاسى بۇيرا شاشتى جىگىتكە بۇرىلا قاراپ. اناۋ شىرقاپ قويا بەردى. اتاسى ەكى كوزىن تارس جۇمىپ العانداي كورىندى. داۋىسى زور، تىنىستى ەكەن. ءزاۋ بيىككە شىعانداپ بارىپ قاناتىن قايتا قاققان قىرانداي زاۋلاپ- زاۋلاپ بارىپ توقتادى. وتىرعاندار ۇيىپ تىڭداعانداي دىبىرسىز. ءتىپتى، وسى ءۇيدىڭ كىشكەنەلەرى دە كوزدەرى باجىرايىپ قاراپ قالىپتى. «جيىرما بەستى» ايتقاندا بۇيرا شاشتى جىگىتتىڭ ءوڭى قۇلپىرىپ سالا بەردى. اتاسىنىڭ ءوزى ەلىتە ىڭىلداپ كەتكەنىن ايبالا ەستىپ وتىرىپ “اتامدا قايران جيىرما بەسىن ساعىنادى” ەكەن – اۋ دەگەن ويعا قالدى. تاعى قانشا ءان ايتىلدى. ونىڭ ءبارى ەسىندە قالماپتى. «جيىرما جەتى قىزدى» جاندىرىپ- جاندىرىپ جىبەرگەندە ايبالانىڭ جۇرەگى توقتاپ قالعانداي سەزىلدى. و، قۇدىرەت، ءۇي تولى ادامداردىڭ اراسىنان تەك بۇيرا شاشتى جىگىت عانا كوزىنە كورىندى. “قازيزا – اي، ساعيرا – اي، بالەكەي قىز بالجان – اي، الەكەي قىز ايجان – اي” دەگەن جەرىنە كەلگەندە “الەكەي قىز – ايبالا-اي” دەپ ايتقانداي ەستىلدى. بۇيرا شاشتى جىگىتتى كورگەننەن بەرى ءوزىن وزگەشە سەزىنە باستاعان ايبالانىڭ اقىل – ەسى ءدال قازىر سوعان عانا اۋناپ، شىعا الماستاي شىرمالىپ قالعان. ويىمدى باسقالار سەزىپ قالدى ما دەگەندەي تومەن قاراعان بولىپ، ءبىر الاقانىمەن بەتىن سيپاپ ەدى ورتتەي بولىپ تۇر ەكەن. “مۇنىسى نەسى؟ عاشىقتىقتىڭ ءورتى دەگەن وسى بولىپ جۇرمەسىن؟...” دەگەن ىپ – ىستىق وي – سەزىم لاپ ەتىپ شارپي باستادى دا كوزىنىڭ قيىعىمەن بۇيرا شاشتى جىگىتكە قاراپ ەدى، ول اتاسىمەن ءان تۋرالى اڭگىمەنىڭ سورابىنا ءتۇسىپ كەتىپتى. ايبالا ءاننىڭ قاشان توقتاپ، اڭگىمەنىڭ قاشان باستالعانىن دا اڭعارماپتى. قۇلاعىندا “الەكەي قىز ايبالا – اي” دەگەن داۋىس عانا قالعانىن عانا بىلەدى. 

سول كۇنى ايبالا ۇزاققا دەيىن كوز شىرىمىن الا المادى. قارسى ۇيدە ۇيىقتاپ جاتقان قوناقتاردىڭ اراسىنان بۇيرا شاشتى جىگىتتىڭ تىنىس العانىن سەزەتىندەي – اق قۇلاعىن سول جاققا قاراي توسادى. قىز بولىپ جىگىتكە قىزىعا، قۇمارتا قاراعانى بۇگىن ەكەن. شىركىن، انا جىگىت مۇنىڭ قازىرگى كوڭىل كۇيىن بىردەن ۇقسا عوي. ءاي، قالانىڭ قۋ جىگىتى قىردىڭ ايبالاداي قىزىن كەرەك قىلا قويماس. جو، جو، جوق. ولاي بولۋى مۇمكىن ەمەس. بۇيرا شاشتى جىگىت ءتۇپتىڭ تۇبىندە ايبالادان اينالىپ شىعا الماۋى كەرەك. ايبالا ءالى – اق بۇرالا بويجەتىپ ناۋشا قىز بولار. سول كەزدە، ءيا، سول كەزدە بۇيرا شاشتى جىگىت ءوزى كەلىپ بۇيداسىن ۇستاتار. ايبالا العاش رەت وزىمشىلدىكتىڭ قۇشاعىنا كومىلگەنىن سەزبەدى. مۇنىڭ ءبارى ناعىز عاشىقتىق، ءبىر كورگەننەن قۇلاي ءسۇيۋ دەپ ءبىلدى. ماحاببات ـ قالاعانىڭدى قولىڭا قوندىرۋ ەمەس ەكەنىن بوز بالا مەن بويجەتكەن قىز ەش ۋاقىت تۇسىنبەيتىنىن ايبالا قىرىقتان اسقاندى قويىپ، ەلۋگە يەك ارتقان شاعىندا شامالاپ عانا ۇعىنا باستارىن ول كەزدە قايدان ءبىلسىن!؟ ەسىك سىقىر ەتىپ اشىلعانداي بولدى. ايبالا اقىرىن باسىن كوتەرىپ قاراپ ەدى، اتاسى ەكەن. جىلت ەتكەن ءبىر سەزىم جۇزىنەن جۇگىرىپ وتكەندەي بولدى. بەتىن ۇستاپ ەدى، باعاناعىداي وت بولىپ سەزىلمەسە دە جىپ – جىلى ەكەن. كوزى ۇيقىعا بارار – بارماستا ءتۇس كورە باستاپتى. بۇيرا شاشتى جىگىت مۇنى ەرتىپ اۋىلدىڭ اياق جاعىنداعى بۇركەۋتالدىڭ اراسىنداعى باستاۋدىڭ باسىندا وتىر. جۇرەك ءسوزىن اقتارىپ، شىن ىقىلاسىن جالىنا ايتىپ جاتقان وعان ايبالا ءوزىن بۇلداعانداي بەرىلمەي، سىرعاقتاي جاۋاپ بەرگەن بولادى. ءوزىن ءبىر كورگەننەن عاشىقتىق عالاماتىنا باس ءيىپ، جۇرەگىنەن قۇلاي سۇيگەنىن ايتادى. ايتقان سايىن ايتا تۇسسە ەكەن دەگەن قۇمارلىعىن جاسىرا تۇرعىسى كەلىپ ءۇنسىز قالعان ايبالانىڭ قولىن ۇستاعىسى كەلىپ ەدى، بۇل ارى قاراي سىرىلدى. تاقاتى تاۋسىلىپ، قۇشاعىنا الماققا نيەت قىلعان جىگىتتى قولىنان قاققانداي بولىپ سەرمەپ قالىپ ەدى، ول باج ەتە تۇسكەندەي بولدى. سەلك ەتىپ ويانا كەتكەن ايبالا قاسىندا جاتقان ءسىڭلىسىن يتەرىپ قالعانىن اڭدادى. ول كوزىن تىرمالاي اشىپ “اپەكە، باستىرىلىپ قالعانسىز با؟ كەۋدەمە ءبىر قويدىڭىز عوي” دەدى سىبىرلاپ. “ءيا، باستىرىلىپ قالىپپىن، ۇيىقتايىق” دەپ تەرىس قاراپ جاتقان بولعان ايبالا جاڭا كورگەن ءتۇسىن ۇمىتىپ قالمايىن دەپ ويىنا قايتا كىرگىزدەندەي بولىپ جاتتى دا ۇيىقتاپ قالدى.

ارتيستەر ەرتەسى كۇن ارقان  بويى كوتەرىلگەندە مەكتەپ اۋلاسىنداعى الاڭقىدا ويىن قويدى. تۇتاس اۋىل ءتۇپ كوتەرىلە ءبىراق كەلدى. اتاسى ءبىرىنشى بولىپ ولەڭمەن ارتيستەردى قارسى الدى. ودان كەيىن ءان – كۇي كەزەك الدى. ايبالا كلاستاستارىمەن الدىڭعى جاقتاعى قاتاردا بولاتىن. بۇيرا شاشتى جىگىت ساحناعا قاشان شىعادى دەپ تاقاتسىزدانعان جۇرەگى الىپ – ۇشىپ توقتاتار ەمەس. وعان ەگەسكەندەي دومبىراشى جىگىت الدىمەن شىعىپ كۇي تارتپاسى بار ما. ايبالاعا كۇي ەمەس، ءان كەرەك ەدى. ءان بولعاندا بۇيرا باس جىگىت ايتقان «جيىرما جەتى قىز» بولسا شىركىن! ءتورتىنشى الدە جەتىنشى كەزەكتە بۇيرا شاشتى جىگىت شىقتى. ايبالا نەگە ەكەنىن ءوزى دە بايقامادى قاسىندا كلاستاسىنا “تىنىش وتىر” دەپ قالدى. اناۋ “ءوزىڭ تىنىش وتىر. مەن نە قىلدىم؟” دەگەندە ۇيالىپ قالدى. بۇيرا شاشتى جىگىتتىڭ اتىنىڭ تولاس ەكەنىن جۇرگىزۋشى ايتقاندا ءبىراق بىلگەن ايبالا ىشتەي “تولاس، تولاس” دەپ بىرنەشە رەت قايتالاپ جىبەردى. تولاس «اتىزدا» ما، «تاقتادا» ما ايتەۋ ايبالاعا اسەرى جوق ءبىر ءاندى ايتتى. مولشەرى جاقسى ايتقان بولار حالىق قايتا – قايتا شاپالاق سوعىپ جاتتى. ايبالا نە سوعارىن، نە سوقپاسىن بىلمەي ەكى الاقانىن كەزەك ىسقىلاپ وتىرىپ قالدى. تولاس “-قۇرمەتتەرىڭىزگە «جيىرما جەتى قىزدى» ايتىپ بەرەيىن” دەگەندە ەلدەن بۇرىن ايبالا شاپالاعىن سوعا جونەلدى. تولاس بابىنا كەلگەندەي شىرقادى – اي كەلىپ. ايبالا ءوزى جالعىز تىڭداپ وتىرعانداي جادىراي قاراي، بالقىپ، بالبىراپ وتىر. كەشەگىدەي ەمەس “الەكەي قىز ايبالاي- اي” دەپ اپ – انىق ايتىپ تۇر. ءان اقىرلاسپاسا، ايتا تۇسسە دەگەن ءوزىمشىل، ءورشىل تىلەك ايبالانىڭ ساناسىنان شىعار ەمەس. ءان توقتاعاندا بۇل دا توقتاپ قالعانداي بولدى. ەلمەن بىرگە شاپالاق سوققانى، ءتىپتى ەلدەن كەيىن بارىپ توقتاعانى ەسىندە بۇلدىر – شالىس عانا. ويىن – ساۋىقتىڭ قالاي باستالىپ، قالاي اياقتالعانى ايبالاعا وتە تەز سياقتى سەزىلدى. ەلدىڭ ءبارى تاراي باستاعاندا الدە كىمدى توسقانداي بولىپ مەكتەپ اۋلاسىنان ۇزاپ كەتە الماي قاراعىشتاپ قالىپ قالدى. سول كۇنى تۇستە ۇيىنە العاش رەت جاي قايتتى. ۇيدەگىلەر شايلارىن ءىشىپ بولىپ قالعان ەكەن. شەشەسى:

ـ قايدا ءجۇردىڭ، قارعام؟-دەپ ەدى:

ـ مەكتەپتىڭ اۋلاسىن تازالادىق ،- دەپ ايبالا شەشەسىنە بويجەتە باستاعالى ءبىرىنشى رەت وتىرىك ايتتى.

ۇيدەگىلەر بۇگىنگى ويىن – تاماشانىڭ اڭگىمەسىندە وتىرعان سەكىلدى. ارتيستەرگە وزدەرىنشە باعا بەرىپ، تاپ ءبىر ونەر باعاسىن جاساعانداي بولىپ، “جاقسى-جامانىنا” تون ءپىشىپ قىزدى – قىزدىمەن كەتىپ بارا جاتقانىن بايقاعان اتاسى:

ـ بالالارىم – اۋ، ولاردىڭ باعاسىن ۋاقىت بەرەدى. حالىق ايتسا قالت ايتپايدى دەگەنىمەن، زامان ىرقى ونەر ادامىن وزىنشە ەكشەيدى. ءبىر كەزدە حالقىمىزدىڭ ءان – كۇيى قۇلاعىمىزعا جات بولىپ، ونى ورىندار ادامدار كوزىمىزدەن بۇلبۇل ۇشىپ ەدى. ەندى مىنە اللاعا شۇكىر جىل قۇسىنداي بولىپ ورالىپ جاتىر. اناۋ دومبىرا تارتقان جىگىت تە، ءان سالعان تولاس تا، باسقالارى دا توساڭسىپ قالعان قۇلاعىمىزدى اشقانداي بولدى. ءبارى دە تاماشا ورىندادى. وكپە جوق، قايتا وسىلار ءجيى – ءجيى كەلىپ تۇرسا دەپ تىلەيىك. وزدەرى ءتۇس قيا قايتادى دەپ ەدى، بارىپ قوشتاسىپ قويايىق ،- دەگەندە بارىپ باسقالار باستارىن يزەپ ماقۇلدىق ءبىلدىردى. اتاسىنىڭ اۋزىنان تولاستىڭ اتى شىققاندا ايبالا قۋانىپ قالدى. 

ارتيستەر قايتاردا اتاسىنا ەرىپ ايبالادا دا بارعان. وزىنشە اتاسىن ەرتىپ كەلگەندەي كورىنگەنى. بۇلار كەلگەندە ارتيس قىز – كەلىنشەكتەر ات ارباعا وتىرىپ، ەندى جۇرگەلى جاتىپتى دا جىگىتتەردىڭ الدى اۋىلدىڭ اياعىنداعى قارا جولعا شىعىپ العان، تەك بىرنەشەۋى قالعان سەكىلدى. ايبالا تولاس كورىنبەي مە دەپ قاراعانداي بولعانى سول ەدى، قاسەن مۇعالىممەن بىرگە دومبىراسىن يىعىنا سالىپ الدە نەنى ايتىپ ءماز بولىپ كەلەدى ەكەن. ايبالا قۋانىپ قالدى. اتاسى ارتيستەردىڭ ماڭدايلارىنان يىسكەپ، اق جول تىلەپ، باتاسىن بەرىپ جاتقان، تولاس كەلىپ سالەم بەرگەندە:

ـ ە، قاراعىم بار بول. ونەرىڭ وسە بەرسىن. داۋسىڭدى دەرت، الدىڭدى ءورت الماسىن ! جورتقاندا جولىڭ بولسىن! ءاندى سۇيرەلەمەي جاقسى ايتادى ەكەنسىڭ. تەك سوزىنە اباي بول، حالىق ءانى دەپ جۇرگەنىمىزدىڭ دە ءاۋ باستا اقىلى يەسى بولعان، سول جاعىندا ەسكەرە ءجۇر ،- دەپ ىقىلاسىن ءبىلدىرىپ، ماڭدايىنان  يىسكەدى.

ارتيستەر ۇزاعانشا اتاسى كۇن ساپ قاراپ تۇردى دا تاياعىن تاقىلداتا ۇيىنە قايتقان. اتاسىن ەرتىپ كەلگەندەي بولعان ايبالا الدەن نەنى سىلتاۋراتا قالىپ قويدى دا، جۇگىرە باسىپ اۋىلدىڭ اياق جاعىنداعى جول جيەگىندە جاتاتىن جاقپار تاستارعا شىعىپ الىپ ارتيستەردىڭ سوڭىنان ۇزاق – ۇزاق قاراپ تۇردى. قۇلاعىنا تولاستىڭ «جيىرما جەتى قىزدى» تولاسسىز شىرقاپ بارا جاتقان داۋىسى عانا كەلگەندەي بولادى دا، تۇلا بويىن سيقىر سەزىم دۋالاپ العانداي كەرىمسال كۇيگە ورانىپ، ءوزىن -ءوزى اق شۋاققا بولەنىپ، اراي نۇرعا بويالعانداي كوردى. جاقپار تاستىڭ ۇستىنە شىعىپ ءوزىن كوزىمەن دە، قيالىمەن دە ۇزاتىپ سالىپ تۇرعان بالا قىزدى تولاس بىلگەن دە، سەزگەن دە جوق. ءتىپتى قارا جەر باسىپ عۇمىر كەرۋەنىن جالعاپ وتەر جارىق دۇنيەدە سول بالا قىزدى، بۇل كۇنگى اققۋبا كەلىنشەكتى سەزىپ، بىلمەستەن وتە شىعار ويى تۇر عوي، قيالىنا دا كەلتىرىپ كورمەگەن ەدى. ايبالا ءدال سول كۇنى ءوزىن باسقاشا ءتۇسىندى دە اتاسىنا دا، اكە – شەشە، باۋىر، سىڭلىلەرىنەن الىستاي باستارىن كوكىرەك كوزىمەن كورگەندەي بولدى. العاش رەت اتاسى جاتاتىن ۇيدەن ءبولىنىپ قارسى ۇيگە جاتتى. كەشە تولاستار جاتقان الاسا ساكىگە راحاتتانا ۇيىقتايتىنداي بولىپ اسىعىپ ەدى، قاي – قايداعى وي سوقپاققا ءتۇسىپ الىپ ۇيقىسى قاشقانداي دەل – سال جاتتى دا قويدى. مىنا ومىردەگى ۇيقىسى قاشقان العاشقى ءتۇنى سول ەكەنىن كەيىن كەلە ۇققانداي بولدى دا “نەگە” دەگەن سۇراۋدى وزىنە ءوزى قويىپ، جاۋاپ ىزدەپ وتەرىن ءومىر باقي ساناسىنا شەگەندەپ، جۇرەگىنە جاسىرارىن بىلگەن جوق. ال تولاسشى؟...

 ايبالانىڭ ارمان – مۇراتى كوپ ەدى، اتاسىنان دارىعان، ءتاڭىرى سيلاعان قۇيماق قۇلاق، سەزىمتال، جىتقىرلىعىنا تۇڭعيىقتىعى قالاي ۇيلەسىپ تۇرعانى وزگەنى قويىپ، ءوزى دە تاڭعالاتىن. تولاستى ىزدەپ قالاعا ايبالادا بارعان جوق. مۇنى ىزدەپ قىرعا كەلگەندى قويىپ، ومىردە ايبالا دەگەن قىزدىڭ بارىن تولاس بىلمەي، ءوز جولىندا ماڭ – ماڭ باسىپ كەتە بەرگەن. ادام بالاسى ءبىر – بىرىنە دە، ءوز – وزىنە دە جۇمباق ەكەنىن بىلە بەرمەيدى عوي. جالپى ءومىردىڭ ءوزى جۇمباق. بىرەۋىن شەشسەڭ تاعى بىرەۋى شىعا كەلەدى. سول جۇمباقتى شەشەمىن دەپ ءجۇرىپ جۇمباق دۇنيەگە اسىعىپ بارا جاتقانىڭدى اڭعارمايسىڭ. ادامدار ءوزىن الداۋسىراتۋ ءۇشىن كوپ نارسەگە جۇمباقتاپ ات قويىپ الادى دا سونى بىلەتىندەي – اق تامسانا ايتىپ، تامىلجىتا جىرلاپ كەپ جۇرەدى. سويتە ءجۇرىپ ءوزىنىڭ پەندە ەكەنىن ۇمىتپ كەتەتىنىن قايتەسىڭ. ايبالا مۇنداي ۇعىمدى سوڭعى جىلدارى تۇيە باستاعان ەدى.

تولاستى توسا عوي دەپ ۋاقىت توسىپ تۇرمادى. اۋىلدى قويىپ، اۋدانداعى، كەلە – كەلە جوعارى مەكتەپتەگى اينالاسىنداعى جىگىتتەردى اقىلمەن دە، كوركىمەن دە ىڭكار ەتىپ الارىن ايبالا اڭعارماعان. قىز بولىپ بوي تۇزەدى. وقۋ ىزدەپ وي تۇزەدى. ءسوز سالعان جىگىتتەرگە  جاي عانا كۇلىپ قوياتىن. كەيدە تەرىس اينالىپ كەتە بەرەتىندە، ونىسىنا بارىپ – بارىپ وزىنەن ءوزى ۇيالعانداي بولاتىن. جىگىتتىڭ جايساڭى دا، مارقاسقا تورەسى دە، سەزىمتال ۇشقىرى دا، جاسىق-جايباسارى دا، كوپىرمە، كەۋدەسوقتارى دا ايبالا دەپ اۋىزدارىن اي، جۇرەكتەرىنەن جۇلدىز ءبولىپ بەرەتىندەي – اق بولىپ، ءبىرىن – ءبىرى كۇندەپ، ءبىرىن – ءبىرى مىنەي ءجۇرىپ ءوز جولدارىندا قالا بەرەتىن. ايبالانىڭ كوكىرەك كۇمبەزىندە، سانا سارايىندا تولاس-باياعى بۇيرا شاشتى جىگىت قالپىندا «جيىرما جەتى قىزدى» شىرقاپ تۇرعانداي بولعانىمەن، ءومىر ونى ۇمىتتىرا باستادى دا، كوبەدەي كوپ جىگىتتەن ءوز قالاۋىن تاپپاسا دا، تاعى ءبىر ويدا جوق كەزدەسۋدە ءوزىن باۋرايتىن ادامىنا جولىقتىرارىن تاعدىر الدە قاشان سىزىپ قويعانىن ويلاماعان ەدى.

سول سىزىلعان سىزىق ايبالانىڭ العاشقى ومىرىنە ۇزىلمەس ارقاۋ، قۇلاماس قورعان بولارىن كىم ويلاعان؟ ايبالا قالاي تەز ءتىل تابىسىپ، قالاي تەز ۇيىرىلە قالعانىنا ءالى كۇنگە دەيىن ءجىپ تاعا المايدى. ماحاببات دەپ ۇزدىگىپ، سۇيگەن جۇرەك دەپ زارلاپ، جىرلاپ جۇرگەنىڭ وتباسىن قۇرار قوساعىڭ بولىپ شىعا كەلگەنىنە سەنەرىڭدى دە، سەنبەسىڭدى دە بىلمەي، تاعدىردىڭ قوسقانى، اللانىڭ بۇيىرعانى دەپ ارتىنان قايتپ ەرگەنىڭىدى ەسكەرىپ تە جاتپايسىڭ. ايبالا دا ءوزىنىڭ وتاعاسىن وسىلاي جولىقتىرعان ەدى. 

ءومىر وزەنى ءوز ارناسىندا اعىپ كەلە جاتىپ تا جاڭىلپ قالاتىن كەزى بولادى. كەيدە جۇرەكتىڭ ءامىرى، كوڭىلدىڭ قالاۋىنا سۇيەپ وتە شىققىمىز كەلەدى. راسىندا سولاي ما؟ مۇمكىن وندايلاردا بار بولار؟ ال، ايبالاعا بۇل توسىن كەلدى. ءۇيلى – باراندى بولىپ، ەل قاتارلى ءتىرلىك كورىپ، قالا بەردى جانكۇيەر وتاعاسىمەن قىسقا عۇمىردىڭ قىرىق كۇرمەۋىن بىرگە كورىپ كەلە جاتىپ سول وتاعاسىنا ءوزىن قارىزدار سەزىنە ءجۇرىپ سوناۋ كوز كورمەس، قۇلاق ەستىمەس الىستا قالعان، باياعىنىڭ باياعىسىنداعى ەرتەگى كۇندەي ەلەس بولىپ قالعان “الەكەي قىز ايبالانىڭ” قايتا ورالىپ سوعارىن ويلاماعان ەدى. قىرىقتىڭ قىرقاسىنا شىققان  كەزىندە ءبىر كەزدەگى بۇيرا شاشتى جىگىتكە، بۇل كەزدە جىگىت اعاسىنىڭ وكشەسىن باسىپ قالعان تولاسقا قارسى كەزىگىپ قالدى. ايبالا نەگە ەكەنى بەلگىسىز تابانداپ تۇردى دا قالدى. ال، اناۋ تۇك سەزبەگەن قالپىندا قاسىنا ەرتكەن نەمەرەسى بار وتە شىقتى. ايبالا ونىڭ ارتىنان وتىز جىلدىڭ الدىنداعىداي كوزىمەن ۇزاتا قاراپ تۇردى دا “اكاۋ، نە قىپ سىلەيىپ تۇرمىن، بىرەۋ نە تۇرىس دەپ قالسا ۇيات – اۋ” دەگەن ويعا كەلىپ الدىنا قاراي ءجۇرىپ كەتكەن. سودان بەرى تولاستى ادەيى كەزدەستىرگەندەي ءجيى- ءجيى كورىپ قالاتىن بولعان. جولدارى بىرمە، رەتى سولاي بولىپ قالا ما، ول جاعىن ايىرىپ جاتقان ايبالا جوق. بۇرىن بۇل قالادا تۇرمايتىن سياقتى ەدى، اياق استىنان قايدان پايدا بولىپ ءجۇر دەگەن وي ايبالاعا ماڭىزدى ەمەستەي كورىندى. تولاستى كورگەننەن بەرى سوناۋ بالا قىز كەزىندەگى جۇرەگىندە قالعان ءان – ساعىنىشىن ـ«جيىرما جەتى قىزدى» قايتا ءبىر تىڭداعىسى كەلدى. تولاسقا بارىپ سول تىلەگىن اقتارا ايتسا قايتەر ەدى؟ سەنەرمە، شىركىن !؟ سەنگەندە ءوزى قايتەر ەدى؟ كوڭىل پەردەسىنىڭ سەتىنەپ بارا جاتقانىنا ايبالا قايران قالا باستادى. بۇل قالاي دەپ ويلاعان سايىن “الەكەي قىز ايبالا – اي” الىستاپ بارا جاتقانى شىن ەدى.

ءتۇن. قالانىڭ ازدى – كەمدى ماشينالارى بولماسا مازانى الار شۋىل ەستىلمەيدى. ايبالا جاڭا عانا تۇسىنەن شوشىپ ويانعان . تۇسىندە جارىقتىق اتاسى “قارعام، ايبالام –اي، باياعى بالا كۇنىڭدى، اۋىلدى، مىنا مەنى، ارىستاي اكەڭدى ساعىنىپ جۇدەپ كەتكەنبىسىڭ؟ كوپ وي قاجىتادى، سارساڭ ساعىنىش سارعايتادى. ەڭ قيىن دەرت ىشتەن  كەيىپ، ىشتەن جۇدەۋ، قارعام. ۋايىمعا بوي الدىرىپ، ويعا شوگە بەرسەڭ ءوزىڭدى مەرت ەتەدى. سەرگىپ، سەرپىلە عوي، باياعىدا تولاس اعاڭ ايتقان «جيىرما جەتى قىزداعى» الەكەي قىز ايجانداي جارقىراپ جۇرسەڭشى!” دەگەنىنە تاڭعالدى. «ارۋاق سەزەدى دەگەن راس ەكەن، اتام قورعاپ جۇرگەن بولدى عوي» دەپ ويعا باتىپ وياۋ جاتقان ايبالانىڭ اق جوڭقا بولعان جان دۇنيەسىن جىلىتامىن دەگەندەي الاشابىر بۇلت ۇيىعان اسپاننىڭ جىرتىعىنان ايدىڭ بوزامىق ساۋلەسى تەرەزەدەن شاشىراي جەتىپ، ءۇيدىڭ ءىشىن الاكەۋىم ەتىپ تۇر. ايبالانىڭ ۇيقىسى قاشىپ، مازاسى كەتكەنى بۇگىن عانا ەمەس عوي. تولاستى العاش كورگەننەن بەرى قاشا باستاعان ۇيقى بۇل. ول نەگە ەكەنى بەلگىسىز جىلاپ – جىلاپ العىسى كەلدى. الدە نەگە الاشاپقىن بولعان كوڭىلى جان دۇنيەسىن ءتىپتى الەم – تاپىرىق كۇيگە ءتۇسىرىپ جىبەرگەندەي بولدى. ويى ون سان ويرانعا قالىپ، بەيمازالانعان ايبالا كەۋدەسىن كەرنەپ، سەزىمىن سەتىنەتكەن، ويىن توزدىرىپ، ساناسىن قاجاعان مىناۋ تۇننەن قاشىپ شىعىپ كەتكىسى كەلىپ بۇلقىنعان بولادى. قايدا بارادى؟ ول جاعى بەيمالىم ەكەنىن بىلەدى دە قايتا قامالادى. ساعىم جىلداردىڭ سانادا قالعان سان الۋان ءتاتتى ەلەستەرى تاپ قازىر ونىڭ جانىنا دەمەۋ، ويىنا جەبەۋ بولا المادى. قۇلازىعان مەڭىرەۋ تۇندە جالعىز قالعانداي جاداۋ كوڭىلدىڭ جالاۋىن كوتەرىپ جان ۇشىرتا جۇگىرىپ كەلە جاتقان ءوزىن كورىپ وزەگىنە وت، كوكىرەگىنە شوق باسىپ العانداي ورنىنان اتىپ تۇرعان ايبالا كۇيەۋىنە قاراپ ەدى، سەزگەندى قويىپ قۇرىلعا باسىپ، باسىن بۇركەنىپ ارى قاراپ جاتىر. كورپەسىن سىرىپ، ورنىنان قوزعالعان ايبالا قوناق ۇيگە قاراي ءبىر باسىپ، ەكى باسىپ، الدە بىرەۋ سەزىپ قويارداي ۇرى جۇرىسكە سالعانداي – اق بولدى. ادەتتە ەكى – اق اتتاپ باراتىن جەرگە ەكى ساعات جۇرگەندەي سەزىندى. ايدىڭ بوزامىق ساۋلەسى جاتىن بولمەدەن گورى قوناق بولمەنى ەمىن-ەركىن جايلاپ العانداي كورىندى. ايبالا ەپتەپ عانا كروسالعا وتىرىپ ەدى، باعانادان قىر اسىپ كەتكەن ۇيقىسى قايتا ورالعانداي مىزعاي باستادى دا، بارا – بارا ماۋجىراپ ۇيىقتاپ قالدى. قانشا ۇيىقتاعانى بەلگىسىز كۇيەۋى وياتقاندا بارىپ كوزىن اشتى.

ـ كروسالعا جاتىپ ۇيىقتاعانىڭ نە؟ تۇرسام وسىن دا جاتىر ەكەنسىڭ، مازالامايىن دەپ كورپەڭدى جاۋىپ قويدىم،- دەپ كۇيەۋى قاشانعى ادەتىنشە مەيىرلەنىپ تۇر.

ـ جاتىن ۇيدە ىستىقتاپ ۇيىقتاي الماعان سوڭ كروسالعا كەلىپ جاتقان ەدىم، ۇيىقتاپ قالىپپىن عوي،- ايبالا كۇيەۋىنە ءبىرىنىش رەت جالتارىپ جالعان ايتتى.-قاي ۋاق بولعان؟

ـ ساعات ون بولىپ قالدى. ايتپاقشى تولاس دەگەن كىسى الگىرەكتە جۇرەك اۋرۋى قوزعالىپ تۇتقيىل قايتىس بولىپتى. كەزىندە ءانشى بولعان ادام ەدى، سەن تانىماۋىڭ كەرەك. مەن ىنىسىمەن  ارالاساتىنمىن، بەت كورىسىپ شىعايىن. شايدى قايناتىپ قويدىم ،- دەپ كۇيەۋى ەسىككە بەتتەدى. ايبالا كروسالدان قوزعالماعان قالپى وتىردى دا قويدى. 

“ءبىتتى، ءبارى ءبىتتى، كەش قالعان ەكەمىن. كەيدە كەش قالىپ جۇرگەندە دۇرىس بولار، جەتپەي قالعان باقىت، ايتىلماي قالعان ساعىنىش ءارى مۇڭلى، ءارى ۇزاققا جالعاسارىن جۇرەككە جاسىرىپ قالا بەرەدى ەكەن. مۇمكىن، مەندەگى ساعىنىش سوعان ساياتىن شىعار؟ قوي ورنىمان تۇرايىن” دەپ وزىنە ءوزى كۇبىرلەگەندەي بولدى. بىرەر ايدان بەرگى ەمەس، سوناۋ بالا قىز شاعىنان جۇرەگىندە ساقتالعان ساعىنىش سيلاعان ادامىنا مىناۋ جارىق دۇنيەدە ءبىر اۋىز ءسوزىن جەتكىزە العاندى بىلاي قويىپ ونىڭ قانداي ادام ەكەنىن دە ۇقپاعان قالپى تىرلىك سوقپاعىمەن ءومىر كەرۋەنى العا تارتا بەرەرىن ايبالا شىنداپ سەزىندى دە «الەكەي قىز-ايبالا – اي» دەپ وزىنە ۇزاق جىلداردان بەرى ساعىنىش سيلاپ كەلگەن ءاننىڭ ىرعاعىن سالعانداي بولدى. ءبىراق، تىم كەش سالعانىن بىلگەن جوق.

ايبالا جان تۇكپىرىندە جاتقان سارقىلماس ساعىنىشىنىڭ وزىمەن بىرگە كولەڭكەسىندەي بولماسا دا، ەلەس سەزىم بولىپ جالعاسا بەرەرىن بىلمەگەنىمەن جاقىىننان بەرى سول ساعىنىش ارقىلى الىستا قالعان اۋىلىن، ەل – جۇرت، ارقا ساناتقان اتاسىن، ءتىپتى، ءومىر كەرۋەنىندەگى ەستە قالار شيىر سوقپاقتارىن ەسىنە العانىنا كوڭىل كوكجيەگى كەڭىپ قالعانداي بولدى دا ، «الەكەي قىز-ايبالا – اي» دەپ بار داۋىسىمەن ايعاي سالىپ ەدى، ۇيىقتاپ جاتقان بالاسى “شەشە، نە بولدى؟” دەپ توسەگىنەن تۇرىپ كەلە جاتتى. جالعىز قىزى شەشەسىنىڭ نەگە ايعاي سالعانىنان شوشىپ قالعان سىڭايلى.

ايبالا قىزىنىڭ ءسوزىن ەستىسەدە ەستىمەگەن بولىپ، «الەكەي قىز-ايبالا-اي» دى ايتىپ بالكونعا قاراي بەتتەدى. كوكىرەك كۇمبەزىندە، جۇرەك تورىندە سوناۋ اۋىلدان باستالىپ جاتتالىپ قالعان ساعىنىش ءانى ەدى بۇل. كوڭىل كوكتەمىنە قۇس بولىپ قوناقتاپ، قۇس بولىپ ۇشىپ كەتكەن ساعىنىش ءانىن ايبالا تىم-تىم كەش شىرقاسا دا، وزگەرتپەي، وشىرمەي ساقتاپ كەلگەنىنە ىشتەي رازى بولىپ، “ە، دۇنيە – جالعاندا ادامنىڭ ءومىر سوقپاعىندا وزىنە عانا ءتان ءان-ارمانى بولعانى قانداي كەرەمەت! ادامنىڭ ءومىرى مۇڭ مەن نالادان، قۋانىش پەن ارماننان عانا ەمەس، ساعىنىشپەندە جالعاسا بەرەدى ەكەن-اۋ...” دەگەن ويلارعا ورالدى دا بالكوننىڭ تەرەزەسىن اشىپ، كوشەدەگى قايشالىسقان ادامدار اراسىنان الدە كىمدى ىزدەگەندەي بولىپ قارادى دا تۇردى. ءيا، بۇل «الەكەي قىز-ايبالا» ەدى. 

 

 

 اۆتوردىڭ قىزمەت ورىنى:  « التاي اياسى »جۋرنالى رەداكسياسى