التىن سازان
مويان
ورتاق تىلدەن اۋدارعان: سەرجان قابەت ۇلى
اي كۇتەرلگەن شاق، «كوك شالعىن» كولىنىڭ ايدىنى الىپ كۇمىس ايناداي جارقىرايدى، شاباقتار وقتىن - وقتىن سۋ بەتىنە شورشىپ شىقاندا، اق جولاق ساعىم پايدا بولىپ، قايتا تۇسكەندە، كۇمىس اينا شىتىناپ كەتكەندەي، شىمىرلاي تولقىپ، قات- قابات شەڭبەر پايدا بولادى.
كول جاعاسىنداعى قارتاڭ تال تۇبىندە، اتاسى مەن نەمىرەسى جىم- جىرت وتىر. اتاسىنىڭ اۋزىندا ناي، نايدىڭ قازانشىعىنان بىردە كۇشيەيىپ، بىردە ولەۋسىرەي قالاتىن شوق ساۋلەسى، قارتتىڭ مەيىرمدى ءجۇزىن بوزعىلتاپ عانا كورسەتەدى.
- اتا، اۋدى جىياتىن شاق بولدى.
-يا! جىيايىق.
اتاسى ورنىنان تۇرىپ، تەمىر قازىققا بايلانعان مورعانىڭ تۇتقاسىن شەشتى. مورعانىڭ فورىمى كرانعا ۇقساپ قالار ەدى، ۇزىن بامبۇك سىرىقتى بويلاتىپ بارىپ، ۇشىنا ۇلكەن شومىش اۋ ورناتىلعان. اۋ زىلدەي ەكەن، قارت بالىقشى اقىرىن ىسپالاپ تارتىپ جاتىر، سۋ تۇبىندەگى اۋ باياۋ جىلجىپ كوتەرىلىپ كەلەدى، كەنەت شالپ-شۇلپ ەتكەن سۋ دىبىسى ەستىلدى.
- اتا، ۇلكەن بالىق بار ەكەن!
اتاسى اۋدى سۋ بەتىنە تارتىپ شىعاردى، اي نۇرى اۋعا توگىلىپ تۇر، اۋدا التىن ساۋلەمەن شاعىلىسىپ ءبىر سازان جاتىر. اتاسى اۋدى جاعاعا اۋدارىپ تاستادى. نەمەرەسى ويناق سالىپ كەلىپ سازاندى قۇشاقتاپ الىپ، سۋ تولتىرىلعان شەلەككە سالدى. بالىق شەلەك ىشىندە بىرنەشە قايتارا شورشىدى دا، جىم- جىرت قالدى. اتاسى اۋدى قايتا سۋعا سالدى دا، باسىن بۇرىپ شەلەكتەگى بالىققا قارادى.
- اتا، مىنا بالىقتىڭ سالماعى 6-7 جىڭ بارما؟
- مولشەرى سونداي.
بۇل نە بالىق اتا؟
اتاسى سىرت ەتكىزىپ سىرىنكە جاقتى. وت جارىعى شەلەك ءىشىن جارقىراتىپ جىبەردى. شەلەك ىشىندەگى التىن ءتۇستى سازان ەكەن، قاناتتارى مەن قۇيرىعى بەينە ۇيەنكىنىڭ قىلاۋلى جاپىراعىنداي قىپ- قىزىل سەزىلدى.
- التىن قاناتتى سازان،-دەدى اتاسى.
- بۇل بالىق دامدىمە؟،- دەپ سۇادى نەمەرەسى.
- ىڭ... دەي سالدى اتاسى كوڭىلى الا ءبورتىپ.
- اتا، مىناداي تاماشا بالىق ۇستاعانىمىزعا، قۋانبايسىز با؟
- عاجاپ، مىنا بالىق قالاشا مۇنشا تىنشىتى؟
- نەدەپ كەتتىڭىز، اتا؟
- ە، بالام ، بۇل بالىق تىم راقىمدى كورىنەدى، اۋدى سۋ بەتىنە تارتىپ شىعارعان كەزدە، ەكەر بۇل ءبىر تۋلايتىن بولسا، اۋدى جارىپ شىعىپ كەتەر ەدى. بىزدىڭ بۇل مورعا، تەك شاباقتارعا عانا جاراۋشى ەدى.
- وندا بۇل بالىق مولشەرى ۇيتاپ قالعان بولدى.
اتاسى اۋىر ويعا كەتتى، نايدىڭ قازانشىعىنداعى شوق بىردە قوزدانىپ ءبىردە باسەيە قالادى. اينالا كەنەت سىلتىدەي تىنا قالعان، كول بەتىن دە السىز بۋ قالقپ ءجۇر، ءبىر نەشە تال تۇڭعىيىق گۇلى سۋ بەتىنە سىزىپ قويعانداي ەلەس بەرەدى، جاعاداعى قۇراق اراسىنان، ناسوكومداردىڭ شىرلىلداعان ءالسىز دىبىسى قۇلاققا ۇرىلادى.
- اتا، نە ويلاپ كەتتىڭىز؟ مىنا بالىقتى اۋلاعانىڭىزعا، كوڭىلدى ەمەس سىياقتىسىز عوي.
- ەشتەمە بولعان جوق، بالام. كەل، اۋدى جانە ءبىر تارتىپ كورەلەىك.
اۋ قۇر ەكەن، سودان قايتا سۋ تۇبىنە ءتۇسىرىلدى، تاعى دا قويۋ تىنىشتىق ورنادى.
- اتا، ماعان تاعى ءبىر ەرتەگى ايتىپ بەرىڭىزشى.
- جارايدى، وندا ساعان التىن قاناتتى سازاننىڭ ەرتەگىسىن ايتىپ بەرەيىن.
- تاعى دا سازاننىڭ كەلىنشەككە اينالۋى شىعار، قانشا رەت ايتتىڭىز...... ،-نەمەرەسى وكپەلەپ بۇرتىيىپ قالدى.
- سازاننىڭ ادامعا اينالۋى ەمەس، ادامنىڭ سازانعا اينالۋى جايىن دا.
- ادام دا سازانعا اينالا الاما؟
- اينالادى.
- نەمەرەسى اتاسىنا قاراي سىيىرىلا ءتۇستى، اتاسى قولىن سوزىپ، نەمەرەسىن قۇشاعىنا الدى:
- ءبىرقىدىرۋ جىلدىڭ الدىندا.
- قانشا جىلدىڭ؟
- كىشكەنە بالا اۋىزعا جاعالاسپاس بولار، تىنىش وتىرىپ تىڭدا. ءبىرقىدىرۋ جىلدىڭ الدىندا ءبىزدىڭ مىنا «كوكشالعىن» كولىمىزدىڭ جاعاسىن دا جيڭ جى اتتى بىيكەش بولدى. بۇل بىيكەش وتە سىمباتتى ەدى، كوز تەرىسى قىرتىستى، قىر مۇرىندى، ەرنى ويماقتاي، قوس بۇرىمى توقپاقتاي بولاتىن، كىم بولسادا قۇمارتا قاراۋشى ەدى. سول جىلى قىستاعىمىزعا قالادانءبىر ايەل جازۋشى تومەنگە ءتۇستى، ايتۋلارعا قاراعاندا سول ايەل جازۋشى ءبىر كىتاپ جازىپتى، كىتاپتىڭ اتى« كوكشالعىن كولى» دەسىپ ءجۇردى، سەنىڭ اكەلەرىڭ دە بۇل كىتاپتى ۇقىعان ەكەن! ايەل جازۋشى ءالگى جيڭ جىنىڭ وتباسىندا تۇردى. كەيىن كەلە زور توڭكەرىس باستالدى، ايەل جازۋشى كۇندە كۇرەسكە الىندى، كەيدە ءتىپتى كەلىستىرىپ تاياق جەپتە ءجۇردى......
-ءبىر كۇنى ىمىرتا، ايەل جازۋشىنىڭ ۇستىنەن جان تۇرشىگەرلىك كۇرەس جيىنى اشىلىپ، ءولى مەن ءتىرىنىڭ ورتاسىندا جيڭ جىنىڭ وتباسىنا كوتەرىپ اكەلىپ تاستايدى. جيڭ جى كوزىنىڭ جاسىن كولدەتە جۇرىپ، جازۋشىنىڭ دەنەسىندەگى قان داقتارىن سۇرتەدى. قستاق شىيپاكەرى مۇندا كەلىپ ونىڭ جاراقاتىن داۋالاۋعا جۇرەكسىنەدى. جيڭ جىنىڭ «كوكشالعىن» كولىنىڭ قارسى جاعاسىندا ناعاشى جەزدەسىن بار ەدى، كەنەت سول كىسى ەسىنە تۇسەدى، ناعاشى جەزدەسىنىڭ وتباسىندا، ەرتەرەكتە سىرت جەرلەردە جۇرگەندە الىپ كەلگەن، جاراقاتقا جاعاتىن ءدارى بار بولىپ، وتە شىيپالى بولاتىن-دى. ادامدى قۇتقارۋ ءورت سوندىرگەنمەن بارا بار عوي، جيڭ جى بىيكەش كورشى اپايىنا ايەل جازۋشىنى قاراي تۇرۋدى تاپسىردى دا، ءوزى «كوكشالعىن» كولىنىڭ جاعاسىنا كەلەدى.
-«كوكشالعىن» كولىنىڭ شىعىسى مەن باتىسى تەك بەس شاقىرىمداي عانا دا، ءتۇستىگى مەن تەرستىگى الپىس بەس شاقىرىمداي بولاتىن. ىقلىم جىلداردىڭ الدىندا، اسپانداعى توقىماشى قىز كەزدەمە توقىيتىن ءشورىگىن جەرگە تاستاپ جىبەرەدى، جەر بەتىنە تۇسكەن ءشورىك جەردى ورىپ كەتەدى، مىنە وسى ويپاڭ قازىرگى ءبىزدىڭ «كوكشالعىن» كولىمىز. جيڭ جىنىڭ ناعاشى اپايىنىڭ وتباسى وزەننىڭ قارسى بەتىندەگى ۋاڭ اۋلەتتىلەر قورجاسىندا، شاعىن قايىقپەن وتەر بولساڭ، ءبىر نەشە قالتا تەمەكىنى تارتىپ بولعانشا- اق جەتىپ باراسىڭ، قۇرلىق جولمەن بارۋ ءۇشىن ەكى كۇن كەتەدى. سول كەزدەرى، تابى جات ەلەمەتتەر بۇلدىرىپ كەتەمە دەپ، شاعىن قايىقتاردىڭ بارلىعىن قۇلىپتاپ تاستايتىن-دى.جيڭ جى كول جاعاسىنا كەلە، ۇزىن كۇيلەكتەرىن شەشىپ كىشكەنتاي تۇيىنشەك ەتىپ ءتۇيىپ، مۇينىنا ىلىپ الاىپ، «كوپ»ەتىپ سۇعا تۇسەدى دە كەتەدى. سول ءتۇنى اي سۇتتەي جارىق ەدى، جيڭ جى بيكەش ءدال وسى ۇلكەن تالدىڭ تۇبىنەن كولگە تۇسكەن ەكەن. ول سۋعا مالاتۋعا شەبەر بولاتىن-دى، بەينە قارداي اپپاق بالىق سەكىلدەنىپ، سۋدىڭ بەتىمەن سىرعى جونەلەدى، سودان مالتاي بەرەدى، مالياي بەرەدى، اي نۇرى اق ءتانىن ايمالاپ،سۋ بەتى سىر- سىر ەتىپ جارىلىپ وتىرادى. جارىم ءتۇن بولعاندا، ول جاعا عا شىعپ، كىيىمىن اۋىستىرىپ كيەدى دە، ناعاشى اپايىنىڭ ەسىگىن قاعىپ اشتىرادى. ناعاشى جەزدەسى بۇل جيەن بالدىزىن وتە ايالايتىن-دى، ءالگى قىمباتتى ءدارىنى مۇنىڭ قولىنا ۇستاتادى. ناعاشى اپايى الاڭداعان كوڭىلمەن:« جيڭ جى- اۋ، ءتۇن ورتاسى بولعانى مىناۋ، وزىڭ بولساڭ ايەل بالاسىڭ، قايتا كولدەن وتەم دەپ، ءبىر ىسكە جولىقساڭ قايتەسىڭ؟ ەرتەڭ ناعاشى جەزدەڭ جەتكىزىپ تاستاسىن»دەپ ەدى، جيڭ جى :«ناعاشى اپاي، مەنىڭ مالتاۋشى ەكەنىمدى بىلەسىز، تۇكتە ەتپەيدى»،دەدى.
-جيڭ جى تاعى دا كولگە تۇسەدى. ايەل بالانىڭ قاۋقارى بەلگىلى عوي، مالتاپ كولدىڭ ورتاسىنا كەلگەندە، ءالى اپتەن قۇريپ، بەلىنە ونشاقتى تارازى تاسىن ءىلىپ تاستاعانداي كۇي كەشتى...... بىرازدان سوڭ، اسپاننان اپپاق ءبىر ءشوكىم بۇلت قالقىپ كەلىپ، ايدىڭ ءجۇزىن كولەگەيلەپ الادى، اسپاننان كول بەتىنە ءۇزدىك- سوزدىق كومىس تەڭگەدەي مولدىر تامشىلار تامىپ وتەدى....سالدەن سوڭ، اي قايتا اشىققا شىعادى. سودان ايدىڭ ءجۇزى بوزارىپ، باياۋ تومەن قاراي سىرعىيدى، بارا بارا كولەمدەنە كەلىپ، سوڭىندا كول جاعاسىنداعى تالدىڭ ۇشىنا كەلىپ اسىلىپ تۇرىپ، شار ايناداي جارقىراپ جاتقان كوكشالعىن كولىنە كوز سالادى.....ابىرجىعان نەمىرەسى ءسوزدى بولىپ:
- جيڭ جى بىيكەش قايدا سوندا؟،- دەپ سۇرادى.
اي ساۋلەسى استىندا، اتاسىنىڭ كوز شاناعىنداعى جاس نۇرمەن شاعىلىسىپ تۇرعان ەدى.
- اتا، جىلاپ وتىرسىڭ با؟، دەپ سۇراپ ەدى، اتاسى:
- اقىماق بالا سول، اتاڭنىڭ ساقالىنا دەيىن اق كىرگەن ادام، قايدان جىلاسىن. اتاڭنىڭ ەرتەگىسى ءالى اقىرىنا شىقان جوق، ەرتەسى تۇندە، ايەل جازۋشى كورشى جەڭگەيدىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن كول جاعاسىنا كەلەدى، كول بەتى تىنىپ عانا جاتقان، ءشوپ جاپىراعىنا تۇنعان شىقتاردىڭ سۋ بەتىنە ءوزىلىپ تۇسكەندەگى دىبىسى اپ- ايقىن ەستىلىپ تۇرادى. ايەل جازۋشى سىبىرعا جاقىن ۇنمەن:« اياۋلى قىزىم، سەن ۇناتىپ وقيتىن<كوكشالعىن كول>دى الىپ كەلدىم....دەپ جانىنان ءبىر قالتا قاعاز كۇلىن الىپ شىعىپ، اقىرىن- اقىرىن كول بەتىنە شاشادى.....
-كول بەتىندە اياق استىنان تولقىن پايدا بولىپ، ورتاسىنان جارىلادى دا، قىزىل ساۋلە شاشىپ، جالعىز التىن سازان اتىلىپ شىعادى، قاناتى، قۇيرىعى شوقتاي قىزىل ەكەن. ول كول جاعاسىنا ءجۇزىپ كەلەدى دە، توبەسىمەن وراعان كىيىمدى تۇرتىپ شىعارادى. سونان سوڭ، قۇيرىعىمەن سۋدى ءۇش رەت سابالايدى دا، اقىرىن ءجۇزىپ سۋ تۇبىنە سۇڭگىپ كەتەدى، قىزىل ساۋلەدە جوعالادى. كول بەتى اۋەلگىسىندەي اينۇرىنا مالىنىپ قالا بەرەدى. ايەل جازۋشى جەردەگى تۇيىنشەكتى ءىلىپ الادى. تۇينشەك ىشندە ءبىر قۇمىرا ءۇينان اق ءدارىسى وراۋلى ءجۇر ەكەن......
-اتا ايتىپ بولدىڭىز با؟
- بولدىم.
-جيڭ جى بىيكەش التىن سازانعا اينالىپ كەتكەن بولدى ما؟
- بالكىم، سولاي بولۋى مۇمكىن.
ءبىر سۋ تورعايى جاعاداعى قۇراق اراسىنان ۇشىپ شىعىپ، پىرىلداپ بارىپ، كول ورتاسىنداعى قامىستىققا قونىپ قالادى.
بەينە ءبىر نەشە كەسەك تاس لاقتىرىپ جىبەرگەندەي، ءبىر توپ باقا توپ- توپ ەتىپ سۋعا سەكىرىپ تۇسەدى.
شەلەك شالدىر ەتىپ اقتارىلىپ قالدى دا، كول بەتىنەن شاپشىعان تولقىن كورىندى.
-بالام، بۇل نە قىلعانىڭ؟
-جيڭ جى بىيكەشتى ۇينە قويا بەردىم.
- ءاي، تەنتەك سول.
( سوڭى )
加载评论内容,请稍等......